به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایسنا تهاجم زیستی به معنای گسترش محدوده جغرافیایی یک گونه در منطقه‌ای است که پیش‌تر توسط آن اشغال نشده بود. این تعریف هم برای گونه‌های بومی و هم غیر بومی صادق است زیرا آنچه یک گونه را مهاجم می‌کند، نه صرفاً خاستگاه جغرافیایی‌اش بلکه تأثیرات مخربی است که بر اکوسیستم‌های جدید برجای می‌گذارد.

شناخت سنبل آبی؛ از زیبایی فریبنده تا تهدید اکوسیستم‌ها

سنبل آبی، گیاهی بومی حوضه رود آمازون، با گل‌های بنفش خیره‌کننده‌اش شاید در نگاه نخست بی‌خطر به نظر برسد اما پس این ظاهر زیبا، یکی از خطرناک‌ترین گونه‌های مهاجم جهان پنهان شده است. این گیاه آبزی چندساله با برگ‌های پهن و براق، ساقه‌ای اسفنجی و ریشه‌های معلق سیاه و ارغوانی، قادر است در مدت کوتاهی مساحت‌ وسیعی از آب‌های سطحی را به تصرف خود درآورد.ارتفاع سنبل آبی می‌تواند از ۵۰ تا بیش از ۱۰۰ سانتی‌متر برسد و با شش گلبرگ ظریف به رنگ بنفش یا صورتی و زیبایی فریبنده‌اش قدرتش برای نابودی اکوسیستم‌ آبی را پنهان کند.

تکثیر سرسام‌آور، راز تهاجم سنبل آبی

یکی از دلایل اصلی مهاجم بودن سنبل آبی، سرعت فوق‌العاده تکثیر آن است. این گیاه می‌تواند هم به روش رویشی و هم از طریق تولید بذرتکثیر شود. هر دو بوته سنبل آبی قادرند در مدت تنها ۱۲۰ روز، ۱۲۰۰ بوته جدید را تکثیر کند. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که در مناطق مستعد، این گیاه می‌تواند در عرض شش تا ۱۸ روز، رشد خود را دو برابر کند و در برخی مناطق جنوب شرقی آسیا، حتی تا ۵ متر در روز گسترش یابد. بذرهای این گیاه می‌تواند تا ۲۸ سال زنده بماند و در شرایط مساعد دوباره جوانه بزند.

ورود سنبل آبی به آسیا و نخستین گزارش حضور آن در ایران از گیلان

نخستین ردپای سنبل آبی در آسیا به پایان قرن نوزدهم بازمی‌گردد؛ جایی که وجود این گیاه مهاجم در ژاپن و اندونزی گزارش شد و به‌سرعت مزارع برنج این کشورها را به چالشی زیست‌محیطی تبدیل کرد. اولین حضور این گیاه در شهرستان رشت نیز مهرماه سال ۱۳۹۱ در تالاب عینک اتفاق افتاد اما این تنها آغاز ماجرا بود چراکه در سال ۱۳۹۴ گزارش‌ها از گسترش سریع آن در زیستگاه‌های آبی استان گیلان و برخی آبگیرهای اطراف فومن، صومعه‌سرا، لنگرود، و حتی بخش‌هایی از تالاب انزلی و ورودی رودخانه‌های چکور، بهمبر، سیاه‌کشیم و مرغک خبر دادند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که اگرچه شوری بالای آب‌های جنوبی دریای خزر مانع از گسترش این گیاه می‌شود اما شرایط اقلیمی مطلوب و منابع آبی فراوان در شمال ایران به‌ویژه گیلان، بستری مناسب برای رشد و توسعه سنبل آبی فراهم کرده است؛ تهدیدی خاموش که همچنان بر سر راه پایداری اکوسیستم‌های آبی این منطقه سایه افکنده است.

بر اساس اعلام ریحانه پرهیزگار - رئیس گروه اکولوژی تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست - سنبل آبی یکی از مهم‌ترین چالش‌های اکولوژیک تالاب انزلی است. پراکنش بیش از حد گونه گیاهی غیربومی و مهاجم سنبل آبی به‌طور میانگین حدود ۴۰۰۰ هکتار از عرصه تالاب انزلی را درگیر کرده است و به دلیل رشد و پراکنش بی‌رویه این گونه مهاجم با وجود شناسایی سایر گونه‌های مهاجم در تالاب انزلی، توجهات به کنترل و مدیریت این گونه معطوف است.

تأثیرات ویرانگر سنبل آبی بر اکوسیستم‌های آبی

کاهش اکسیژن آب، افزایش تبخیر آب، اختلال در فعالیت‌های انسانی، تهدید سلامت عمومی از جمله تاثیرات سنبل آبی است. پوشش متراکم سنبل آبی مانع از رسیدن نور خورشید به گیاهان زیر آب می‌شود و این مسئله، همراه با تجزیه زیستی گسترده، موجب کاهش شدید اکسیژن محلول در آب می‌شود همچنین برخی مطالعات نشان داده‌اند که حضور این گیاه می‌تواند سرعت تبخیر آب را تا ۱.۸ برابر افزایش دهد، که این موضوع در مناطق خشک می‌تواند بحرانی جدی باشد.

سنبل آبی می‌تواند راه‌های آبی را مسدود کند، دسترسی به بنادر را مختل و حمل‌ونقل دریایی، قایقرانی و حتی فعالیت‌های ماهیگیری را دشوار یا غیرممکن سازد. تأثیرات اقتصادی این پدیده به‌ویژه در مناطق وابسته به منابع آبی غیرقابل انکار است.توده‌های متراکم سنبل آبی، زیستگاهی مناسب برای تکثیر پشه آنوفل، ناقل بیماری مالاریا فراهم می‌کنند. این گیاه نه‌تنها یک تهدید زیست‌محیطی بلکه خطری برای بهداشت عمومی نیز به شمار می‌رود.

سنبل آبی در فهرست سیاه جهانی

سنبل آبی در فهرست IUCN به‌عنوان یکی از ۱۰۰ گونه مهاجم خطرناک جهان شناخته می‌شود و در بسیاری از مقالات علمی از آن با عناوینی چون «شیطان بنفش» یا «یکی از بدترین علف‌های هرز جهان» یاد می‌شود. حضور این گیاه، در کنار آسیب‌های زیست‌محیطی، تهدیدی جدی برای اقتصاد، بهداشت عمومی، و پایداری منابع طبیعی به‌شمار می‌رود.

بر همین اساس مبارزه با این گیاه مهاجم نیازمند همکاری، برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت فعال جوامع محلی است تا شاید بتوان از گسترش بیشتر آن جلوگیری و اکوسیستم‌های آسیب‌دیده را بازیابی کرد.بخشی از اطلاعات این گزارش از مقالات «ارزیابی خطرزایی دو گیاه مهاجم سنبل آبی و آمبروزیا در استان گیلان» و «بررسی پراکنش و برخی ویژگیهای زیستی گیاه مهاجم سنبل آبی در تالاب انزلی، استان گیلان» ذکر شده است.